Tibbi sahede Amirkigha kilip bilim ashurush

Tibbi sahede Amirkigha kilip bilim ashurush

Memet Emin

بۇ ماقالىنىڭ كونا يىزىق نۇسقىسىنى بۇ يەردىن كۆرۇڭ
http://bbs.bagdax.cn/thread-41071-1-1.html

Jonggo ixtizadining yuksilishige egiship, Jonggoning pen texnika tetqiqatigha siliwatqan mebliximu uzluksiz kopeymekte. Amirkining tashqi siyasitide Jonggo puxrasigha qoyulghan viza cheklimisi towenlep, Amirkigha kilish uchun viza ilish kop asanlashti. Netijide her xil yollar arqiliq  Amirkigha kilip bilim ashurdighan pen texnika we kespi xadimlar jumlidin doxturlarning sanimu yildin yilgha kopeymekte. Yiqinqi yillardin biri hokumetning bu siyasitidin behriman bolush pursitige irishken we yaki oz tirishchanliqi bilen chetelge chiqip bilim ashurush we tetqiqat ilip birishqa qizziqiwatqan doxturlar we tibbi xadimlar ozlirining bu  arzusini iz'har qilip men bilen biwaste we wastiliq halda alaqe qilghan idi. Men shundaq arzusi bar bolghan tiximu kop doxtur we tibbi xadimlargha paydisi bolup qalar digen mexsette, ozemning bu jehettiki bilgenlirimni yizip dostlargha sunmaqchi.

Men bu yerde asasliqi Jonggoda tibbi mekteplerni putturup wetendiki tibbi mekteplerde we doxturxanilarda xizmet qiliwatqan Uyghur doxtur we tibbi xadimlarning hokumet teminligen ixtizadi yardem bilen Amirkigha kilip bilim ashurushning turliri we resmiyetliri toghursida toxtalmaqchimen. Men bu yerde tilgha alghan hokumet puli bilen diginim emiliyette Jonggodiki  melum organ, karxana, shirket, doxturxana teripidin teminligen  ixtizadi yardem, mukapat puli  we tetqiqat fondi qatarliqlarni oz ichige alidighan  bolup, Amirkigha we yaki ikkinji bir dowletke kilip bilim ashurushta, ikiskurse qilishta we yaki bir mezgillik  tetqiqat  qilish jeryanida oz chiqimigha tayanmaydighan we Amirkidiki bilim ashurushqa kelgen orundin ish heqqi almaydighan ehwalni kozde tutidu.

Hazir Jonggodin Amirkigha  kiliwatqan doxtur we tibbi tetqiqatchilarning yuqarda diyilgen ixtizadi qollash arqiliq Amirkigha kilish yolliri,  Amirkidiki  ikiskursiye, bilim ashurush we tetqiqat turi, waqtini towendikidek bir nechche turge yighinchaqlashqa bolidu.

Jonggodin Amirkigha kilip bilim ashurmaqchi bolghan doxturlar we tibbi xadimlar Amirkigha towendiki uch xil yol arqiliq kilish mumkin.

Birinjisi Jonggodiki munasiwetlik organlar yeni tibbi penler akadimiyesi, muharip ministiri, ozi xizmet qiliwatqan doxturxanilar Amirkidiki munasiwetlik doxturxana we shirketler bilen bolghan hemkarliq munasiwiti arqiliq resmiyet otep Amirkigha kilish. Bu yol arqiliq Amirkigha kilishte barliq resmiyetler ikki dowlettiki munasiwetlik orunlar arisida bijirlidighan bolup, bilim ashurushqa kelmekchi bolghan kishi ozi biwaste alaqe qilishi hajetsiz. Bu xil yol arqiliq kelguchilerge nisbeten Jonggo tereptiki telipi yuquri bolghan bilen, bu yerge kilishtiki resmiyetliri addi, putun ixtizad Jonggodiki munasiwetlik orunlar teripin chiqirlidu, hem bu yerge kelgendin kiyinki orunlushush digendeklermu munasiwetlik orunlar arisida hel qilinidu.

Ikkinjisi Amirkining Jonggoda tijaret ilip biriwatqan tibbi dora we tibbi eswaplar shirketlirining biwaste we wastiliq qollishi arqiliq Amirkigha kilish. Amirkining Jonggodiki bu shirketliri her yili her xil yollar arqiliq melum sandiki doxtur we tibbi xadimlarning Amirkigha qisqa muddet kilip bilim ashurush we ikiskursiye qilishini ixtizadi jehette kapaletke ige qilidighan we ularning Amirkigha kilishi uchun munasiwetlik resmiyetlerni bijirip biridighan bolup, bu arqiliq Amirkigha bilim ashurush uchun kelgen doxtur we tibbi xadimlarning putun chiqimlirini bu shirketler her xil namlar bilen putunley oz ustige alidu. Bu shirketler Amirkidiki munasiwetlik doxturxanilar bilen alaqe qilip, bilim ashurush we ikiskursiyege kelguchilerning Amirkigha kelgendin kiyinki barliq paliyetliri uchun mexsus adem orunlashturidu. Bu arqiliq kilishtimu bilim ashurushqa kelmekchi bolghan kishi Amirka tereptiki ishlarni ozi qol tiqip qilishi hajetsiz.

Uchunjisi bilim ashurushqa kelmekchi bolghan kishi Jonggo tereptin ixtizadi qollashqa irishkendin kiyin ozi alaqe qilip, ozi orun tipip Amirkigha kilishtur. Bu xil yol bilen Amirkigha kilish jeryani bir az murekkep bolup, putun resmiyetlerni bilim ashurushqa kelmekchi bolghan kishi ozi bijirishke toghura kilidu. Bu xildiki bilim ashurushqa kelmekchi bolghan doxturlar we tibbi xadimlar Amirkining bu jehettiki ehwalini toluq chushenmigenligi uchun, ishni nedin bashlashni bilelmesliki mumkin. Men towende bu jehette qisqiche toxtilip otimen.

Amirkigha kilip bilim ashurush xarektiri we bilim ashurush waqitning uzun qisqiliq ehwaligha asasen towendiki bir nechche xil ehwalgha yighinchaqlash mumkin.

Birinjisi bir heptidin 6 ay arisidiki qisqa waqitliq ikiskursiye qilish we bilim ashurush. Bu xildiki bilim ashurush emiliyette asasen ikiskursiye qilish, korush xaraktirni alghan bolup, bu xildiki bilip ashrush uchun Amirkigha kelgen doxtur we yaki tibbi tetqiqatchilar asasen korush bilenla cheklinidu. Yeni  ularning Amirkidiki salahiti “visitor” yaki “observer” bolup, korush we sual sorashtin bashqa qol tewritip meshghulat ilip birish hoquqi bolmaydu. Amirkida her qandaq doxtur kilinkiliq meshghulat ilip birish uchun Amirkining doxturluq pirawisini ilish shert bolghini uchun, cheteldin kelgen her qandaq doxturning Amirkida kilinikigha munasiwetlik herqandaq meshghulat ilip birish hoquqi bolmaydu. Bu xildiki bilim ashurushqa kelgen doxturlar we tibbi tetqiqatchilar asasen doxturxanilarning kilinikigha we tibbi dora, uskine shirketlirige kilidighan bolup, Amirkining bu jehettiki tereqqiyatini korush we sayahet qilish bilenla cheklinidu. Bu jehettiki resmiyetlerni we ixtizadi chiqimni Jonggodiki munaswoetlik orunlar, ozi xizmet qiliwatqan doxturxanilar, Amirkining Jonggodiki tibbi dora we tibbi uskune shirketliri oz ustige alidu. Bilim ashurghuchi ularning telipige uyghun shertlerni bijirishtin bashqa, Amirka terepte alahide resmiyet otesh telep qilinmaydu. Bu Amirkigha kilip korush arzusi barlargha nisbeten eng asan yol bolup, peqetla Jonggoning bu jehettiki telipige yetsila bolidu.

Ikkinjisi bir yildin uch yil arisida Amirkida turup tetqiqat bilen shughullunush uchun Amirkigha bilim ashurghili kilish. Bu xildiki bilim ashurush asasen kilinik bolmighan asasi pen tetqiqati bilen shughullunush bolup, bu xil mexsette Amirkigha kilip bilim ashurmaqchi bolghanlar Amirkigha kelgendin kiyin munasiwetlik tetqiqat organlirida resmi qol tewritip kilinik bolmighan tibbi asasi penler boyiche tetqiqat xizmetliri bilen shughullinidu. Bu xizmetler jeryanida hichqandaq kilinik meshghulat ilip birilmaydighan bolmighachqa doxturluq pirawa telep qilinmaydu. Bu xildiki bilim ashurush uchun birildighan ixtizadi menbening qandaq bolushidin qetti nezer, bijirlidighan resmiyetler hokumet arisida bir tutash orunlashturishi arqiliq otilishimu mumkin, bilim ashurghichi ozi alaqe qilip, ozi bijirishimu mumkin.

Men bu yerde Jonggodiki munasiwetlik orunlar Amirkidiki munasiwetlik orunlar bilen bolghan hemkarliq munasiwiti arqiliq resmiyet bijirishi ustide toxtalmaymen. Men bu yerde peqetla Amirkigha kilip bilim ashurush uchun ozi orun tipip, ozi resmiyet oteydighanlar uchun oz bilgenlirimge asasen azraq chushenche birip otemekchimen.

Bu jehette men her xil suallargha we yardem teleplerge duch kelgen bolup, bezide bezilerge qandaq jawap birishimni bilelmey qalghan waqitlirim bar. Buning asasliq sewipi Jonggo bilen Amirka arisidiki ikki xil tuzum, ikki xil jemiyettiki kishilerning ish bijirish pirinsiplirining oxshimasliqida, we wetendikilerning bu jehettiki chushenchisining towen bolishida, hem Jonggolashqan ish bijirish we tepekkur qilish usuligha adetlinip ketkenlikide.

Men bilen biwaste we yaki wastiliq halda alaqe qilghan kopunchi doxtur yaki tibbi xadimlarning manga qoyghan ortaq bir telipi, Amirkidiki munasiwetlik doxturxana we yaki doxturlardin ulargha Amirkigha kilip bilim ashurushi uchun teklip ewetip birishidur. Eger bilim ashurghuchi iltimas qilmisa, Amirkidiki birer doxturxana yaki ali mektep hichqandaq bir sewepsiz Jonggodki bir doxturgha bizge kilip bilip ashurup kiting dep teklip ewetip bermeydu. Bu ishni Jonggoda bolsa tonush bilishliri we yaki arqa ish arqiliq bijirgili bolushi mumkin, biraq Amirkida bundaq bir ishni tonush bilish we yaki arqa ishik arqiliq bijirish qiyin. Amirkida teklip adette iltimas qilghuchining layaqetliki jemleshkendin kiyin ewetilidu. Shunga Amirkigha kilip bilim ashurghusi barlar aldi bilen Amirkigha kilishtiki shertlerni hazirlap, ozi qizziqqan kesipler boyiche birer porappisur tipip, ulargha iltimas qilish kirek. Eger bu kishi Amirkidiki porappisurlarning telipige uyghun bolsa, we yaki bu porappisurning bundaq bir ademge ihtiyaji bolsa, andin bu kishige teklip ewetip biridu. Mundaqche eyitqanda porappisurlarning birer doxturgha teklip ewetishi herguzmu tonush bilishning teliwige asasen ames, belki bilim ashurushqa kelmekchi bolghan ademning qabilitige, we bilim ashurushqa kelgendin kiyin ozige qanchiliq yingiliq ekilip bireleydighinigha asasen bolidu. Tonush bilishning bu yerdiki roli peqetla bushu uchurni bilim ashurush uchun yardemge ihtiyaji bar kishige yetkuzup, ariliqta oz ara baghlashliq rolini otishidur.

Jonggodiki munasiwetlik orunlarning ixtizadi yardimi bilen ozi alaqe qilip Amirkigha kilip bilim ashurmaqchi bolghan doxturlarning kilinikigha kilelishi bir az zor. Shu seweptin ozi alaqe qilip Amirkigha bilim ashurush uchun kelmekchi bolghanlar asasen tibbi penler tetqiqati uchun kilileyleydighan bolup, waqit jehette Amirkida 2, 3 yil turup tetqiqat qilish uchun Amirkigha kilish nisbeten eyitqanda qisqa muddetlik kilishtin asan. Buning sewepliri toghursida, men towende qisqiche toxtilip otimen.

Amirkigha kilip bilim ashurmaqchi we yaki tetqiqat bilen shughullanmaqchi bolghan doxturlarning ixtizadi chiqimini kim chiqirishtin qetti nezer, bilim ashurghuchini qobul qilghan tetqiqat orni bu kishini bilim ahurish we tetqiqat qilishta zorur bolghan maddi boyumlar yeni tejirbexana, eswap we matiryallar bilen teminleydu; mexsus terbiliguchi we yaki yitekliguchi ajirtip ularni terbileydu, yol korsitidu. Bilim ashurshurush uchun kelgen kishining kespi arqa korunushining qanchilik yuquri bolishidin qetti nezer, ularni her bir tejirbexanining telipi boyiche terbilep, resmi ishqa kirishturush uchun, kem digende 3 aydin 6 ay waqit kitidu. Yeni munadaqche eyitqanda deslepki 6 ay bilim ashursushqa kelgen kishining ugunishi uchun serip qilinidighan bolup, bilim ashurghan organ’gha hichqandaq menpeti tegmeydu. Texminen 2 yil yaki 3 yilda andin birer projekitni tughitishi, eger hemme ish ongushluq bolsa bezi bir yingi netije dunyagha kilishi mumkin. Mana bu bilim ashurmaqchi bolghan kishini qobul qilidighan porappisurning yetmekchi bolghan mexsiti. Bu her ikki terepke paydiliq ish. Eger bundaq bolmaydiken, bilim ashurghuchighe resmiyet otep ekelgen porappisurgha nisbetten hichqandaq ehmiyiti bolmaydu.

Yene bir tereptin Jonggodin kelgenlerning Amirkigha kilip bilip ashurushtiki mexsiti taza toghra we iniq emes. Kopunche kishiler Amirkining riyalliqini, asasi penler tetqiqatining qandaq bolidighanliqini bilmigini uchun, riyalliqqa uyghun bolmighan bezi ghayilerge yitish xiyali bilen kilidu. Netijide Amirkigha kelgendin kiyin umutsizlinip qalidu. Buning sewepi aldin bilen Amirkigha kilip bilim ashuridighan orun ozi qilidighan ishqa, we ozige yitekchi bolidighan porappisurgha nisbeten toluq chushenche bolmighanliqta. Ikkinjisi Amirkigha kilip yetmekchi bolghan mexset iniq bolmighanliqta.

Yawropa we yaki Yapundin kilidighanlar, Amirkigha kilishtin burun ozi alaqe qilghan porappisurgha nisbetten bir az toluq chusehnchisi bolghachqa, hem Amirkigha kelgendin kiyin yetmekchi bolghan mexsiti iniq bolghachqa, Amirkigha kelgendin kiyin bek umutsizlinip ketmeydu, hem ozining esli yetmekchi bolghan mexset yolunushige qarap mangidu. Jonggodin kelgenler Amirkigha kilishtin burun ozi alaqe qilghan porappisurgha nisbetten hichqandaq chushenchisi bolmighachqa, hem riyalliqqa uyghun bolmighan bezi ghayileri sewebidin Amirkigha kelgendin kiyin nime qilarini bilmey qalidu. Budaq bolishi asasliqi towendiki sewepler tupeylidindur. Aldi bilen asasi penler tetqiqati nahayti sewirchanliqni telep qilidighan, qisqa waqit ichide netijige irishish qiyin bolghan, uzun we zirikishlik bir jeryan. Ikkinjisi Amirkigha kelgendin kiyinki tetqiqat yolunishi porappisurning tetqiqat yolinishi boyiche bolidu, herguzmu bilim ashurushqa kelguchining arzu istekliri we qizziqishi boyiche bolmaydu.

Men Amirkigha kilip bilim ashurush we tetqiqat bilen shughullanmaqchi bolghanlargha towendiki tewsiyeni sunimen.

Eger siz wetende doxtur bolsingiz, kelguside asasi penler boyiche tetqiqat ilip birish pilaningiz bolmisa, eng yaxshisi asasi penler boyiche tetqiqat qilish uchun Amirkigha kelmeng. Amal bolsa qisqa muddetlik kilinika ikiskursiyesige kiling.

Eger sizning kelguside asasi penler boyiche tetqiqat qilish pilaningiz bolsa, hem  Amirkigha kilip kilink bolmighan asasi penler boyiche tetqiqat qilish, tepekkur qilish uslupini ugunup, ozingizning kelgusi tetqiqati uchun asas salay disingiz, andin Amirkigha asasi penler tetqiqati uchun killing.

Amirkigha kilip kilink bolmighan asasi penler boyiche tetqiqat qilish uchun orun tipish we alaqe qilish uchun, aldi bilen PubMed <<http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/>> we yaki bashqa munasiwetlik tibbi jornallardin ozingiz eng qizziqidighan timilardiki maqalilarni tipip oqung. Andin ozingiz eng qizziqqan maqalilarni toplap, ularning apturliri (eng axirqi yazghuchi yaki shu porojekitining bishi) ning xizmet orni we alaqe qilish emailini toplang, we bu aptor (porappisur) larning ehwali bilen bir qur tonushup chiqing. Andin ulargha ozingizning oqush, tetqiqat, we meqsitingizni tonushturup bir birlep xet yizing. Eger ularning birersi sizni qobul qilishni xalisa, andin ular sizge teklip ewetip biridu we munasiwetlik resmiyetlerni bijirip biridu.

Amirkigha kilip bilim ashurush we tetqiqat bilen shughullunush uchun shexsi alaqe qilip orun tapidighanlar hazirlashqa tighishlik shertler: aldi bilen MD yaki PhD, we yaki MD, PhD unwani bolushi kirek. Ikkinjisi Jonggodin alghan ixtizadi yardimi kem digende Amirkida kelmekchi bolghan mektep, doxturxana jaylashqan sheherdiki shu sahade birilidighan eng towen muhash cheklimisige yetishi kirek, we yaki shundaq bir ixtizadi yardemge irishkenligi toghursida ispati bolushi kirek. Uchunjisi Amirkining saghlamliq sughurttasigha mas kilidighan sewiyede saghlamliq sughurtasi bolushi we buni ispatlishi kirek.