Amerkining Hokumet Qurulmisi

Memet Emin

Amerkining hokumet qurulmisi Fediral (Federal, 联邦), Shitat (State, 州) we Yerlik (City and Town, 市镇) din ibaret 3 derijilik hokumettin terkip tapqan bolup,  her derijilik hokumet 3 tarmaq organdin terkip tapqan, ular Memuri Organ (Executive Branch, 行政机关),  Qanun Tuzguchi Organ (Legislative Branch, 立法机关) we Ediliye (Hokum Chiqarghuchi) Organi (Judicial Branch, 司法机关) din ibaret. Amerka hokumitining bu 3 tarmaq organi (3 Branches of Government) hem bir biridin musteqqil, hem bir biri bilen baghlinishliq bolup, ular bir birini putunley konturul qilalmaydu, biraq bir birini nazaret qilalaydu. Ularning bir birining qararini testiqlash hem inkar qilish hoquqi bar.  

Memuri Organ (Executive Branch, 行政机关)

Federal Hokumetning memuri organi Aq Saray (White House, 白宫), Ministirligi (Departments, 部) we Musteqqil Agintlighi (Independent Agencies, 独立机构) din terkip tapqan. 

Aq Saray Amerkining eng yuquri memuri orgini hisaplinidu. 

Amerkining Ministirligi jemi 15 Ministirligtin terkip tapqan. Ular 1. Yiza Igilik 2.Soda Sitiq 3.Dowlet Mudapiye 4.Muharip 5.Enirgiye 6.Sehiye we Ammawi Mulazimet (Department of Health and Human Service) 7.Weten Bixeterligi (Department of Homeland Security) 8.Oy Muluk we Sheher Tereqqiyat (Department of Housing and Urban Development) 9.Ichki Ishlar (Department of the Interior) 10.Ediliye (Department of Justice) 11.Emgek 12.Dowlet (State Department) 13.Qatnash 14.Maliye 15.Herbiliktin Qayitqanlar Mulazimeti (Department of Veteran’s Affair) din ibaret. Bularning ichide kop kishilerge tonushluq bolghuni Dowlet Ministirligi (State Department) bolup, bu bashqa dowletlerning Tashqi Ishlar Ministirligige toghura kilidu. Peqet Ediliye Ministirligining bashliqila Attorney General dep atalghandin bashqa qalghan Ministirligining bashliqi Secretary dep atilidu. Ularning hemmisi qoshulup Cabinet dep atilidu. Ularni president saylaydu.

Musteqqil Agintlighi (Independent Agencies) 30 chong we 18 kichikrek bolghan musteqqil organdin terkip tapqan bolup, bu organlar birer ministirlikke tewe emes. Ularni federal hokumet biwaste bashquridighan bolup, hoquq dahirsi xilila yuquri. Ularning ichide kopunche kishilerge tonush bolghanliri, Merkizi Axbarat Agintlighi (CIA), Federal Tekshurush Idarisi (FBI), Puxralar Hoquqi Komititi (U.S. Commission on Civil Rights 
Amirki Poshta Mulazimiti (US Post Service), Istimal Boyumlar Bixeterlik Komititi, Muhitni Qoghdash Komititi (EPA), Federal Pul Muhamile Sitrafaniye Komititi (FDIC) qatarliqlar. Bu organlarning bashliqi chair yaki director dep atilidu, ularnimu president saylaydu.

Qanun Tuzguchi Organ (Legislative Branch, 立法机关)

Federal Hokumetning Qanun Tuzguchi Organi (Legislative Branch, 立法院) Parlamit (Congress, 国会) tin terkip tapqan bolup, Awam Palatasiyesi (The House of Representatives, 众议院) bilen Kingesh Palatasiyesini (The Senate, 参议院) oz ichige alidu.

Kengesh Palatasiyesining jemi 100 ezasi bolup, ular Senator (参议员) dep atilidu, her bir shitattin ikki Senator bolidu. Ularning bir qarar wezipe otesh waxti 6 yil bolup, her 2 yilda 3 den 1 qismi qaytidin saylinidu. Senatorning qayta saylinish qitim sani seklenmeydu. 

Awam Palatasiyesining 435 ezasi bolup wekil (Representative, 众议院议员) dep attilidu, her bir shitatqa birilgen wekil san shu shitatning nopusi bilen munasiwetlik. Kop nopusi bar shitattini kop wekil bolidu. Nopusi az shitattin az wekil bolidu, eng kem bolghanda bir wekil bolidu. Wekillerning bir qarar wezipe otesh waxti 2 yil bolup, saylinish qitim sani cheklenmeydu. Senator bilen Representative qoshulup Congressman yaki Congresswoman dep atilidu.

Ediliye Organ (Judicial Branch, 司法机关)

Federal Hokumetning Ediliye (Qanuni Hokum Chiqarghuchi) Organi (Judicial Branch, 司法机关) Federal Sot Mekkimisidin terkip tapqan bolup, 1 Ali Sot Mekkimisini (Supreme Court, 联邦高级法院), 11 Kochme Sot Mekkimisini (Circuit Courts of Appeals, 联邦巡回法庭) we 94 Rayunluq Sot Mekkimisini (District Courts, 联邦地方法院) oz ichige alidu. Ali Sot Mekkimisi 9 sotchidin tuzulgen. Bu 9 sotchining ichidin bir kishi bash sotchiliq wezipisini ustige alidu. Bu sotchilarning adette wezipe otesh waqit cheklimisi bolmaydu. Eger ularning ichide birersining ornini toluqlashqa toghura kelgende, president namzat korsitudu, parlamit testiqlaydu, biraq president ularni xizmitidin ilip tashliwitelmeydu.

Yuqarqilar asasliqi Federal Hokumetning hokumet qurulmisi bolup, shitat we yerlik hokumetningmu oz aldigha memuri orgini, qanun tuzguchi orgini we hokum chiqarghuchi organi bolidu. Shitatliq hokumetning bashlighi Governor dep atilidu. Yerlik hokumetning bashlighi mayor dep atilidu.