Baylar Kisili we Kembigheller Kisili

Memet Emin 

Baylar kisili digen qandaq kisel?

Bezi kishiler ixtizadi tereqqi qilghan rayon, dowletlerde we yaki ixtizadi yaxshi kishiler arisida kop uchuraydighan bezi kisellerni baylar kisili dep ataydighan bolup, bu kiseller Tajisiman Yurek Qan Tomur Kisili (冠心病), Yuquri Qan Bisimi (高血压), Qizil Qan Tomur Qitiwilish Kisili (动脉硬化) qatarliq yurek qan tomur kisili (心血管疾病), Minge Qansizlinip Olush Kisili (脑梗死), Mingige Qan Chushush Kisili (脑出血), Minge Qan Tomuri Qitishiwilish Kisili (脑血管硬化) qatarliq minge qan tomur kisili (脑血管疾病) we diaybit kisili (糖尿病) qatarliq kisellerni oz ichige alidighan bolup, bu kiseller asasen kishilerning gosh, may we tatliq yimeklikler qatarliq yuquri inirgiyelik yimekliklerni kop istimal qilishi bilen biwaste munasiwetlik bolup, herketni az qilidighan simiz kishiler arisida kop uchuraydu. Bu kisel adette ixtizadi tereqqi qilmighan kembighel rayunlardiki kembighel kishiler arisida bek kop uchurmaydu. 

Shuni eskertip otushke erziduki, ixtizadi tereqqi qilghan dowletlerdiki heqiqi bay kishiler we mediniyet sewiyesi yuquri kishiler gosh mayni we tatliq yimekliklerni kop istimal qilishning ziyinini tonup yetkenligi, yimek ichmekte ozini qattiq konturul qilidighanlighi we beden chiniqturushqa alahide ehmiyet birishke adetlengenligi uchun, hazir bu atalmish “baylar kisili” heqiqi bay kishiler arisida kunsayin azlap, tereqqi qilghan memliketlerdiki kembigheller arisidila kop uchuraydighan bolup qaldi. Eger siz Amirkida alahide simiz ademni uchuratsingiz, siz u kishini ixtizadi kirimi we medinyet sewiyesi anche yuquri emes, we yaki hokumettin qutquzush puli ilip, baker yep baker ichidigha kishi dep perez qilsingiz, perizingizning toghura bolush ixtimalliqi 90% din artuq bolidu. 

Kembigheller kisili digen qandaq kisel?

Bezi kishiler ixtizadi tereqqi qilmighan rayon, dowletlerde we yaki kembighel kishiler arisida kop uchuraydighan bezi kisellerni kembigheller kisili dep ataydighan bolup, bu kiseller her xil tebirkiloz kisili (结核病), jigger yallughi (肝炎), bezgek (疟疾), kezik (伤寒), ichi suruk (痢疾)，qapliq qurut kisili (包虫病), her xil medde qurut kisili (寄生虫病) qartarliq her xil yuqumluq kiseller we parazit qurut kisilini oz ichige alidighan bolup, bu kiseller asasen kishilerning yimek ichmeklirining kem bolushi, yeni ozuqluq yitishmeslik, yimek ichmek tazliqining nachar bolushi we bulghunishi, ichimlik suyining bulghunishi, kishilerning tazliq we ang sewiyesining towen bolushi qatarliq sewepler bilen biwaste munasiwetlik. Bu kiseller adette Afriqining otur qismidiki, Latin Amirkidiki we Asiyadiki tereqqi tapmighan, ixtizadi towen dowlet we rayunlarda  kop uchuraydu, biraq tereqqi qilghan gherip memliketlerde we chong sheherlerdiki ixtizadi yaxshi bolghan bay kishiler arisida asasen kop uchurmaydu.

Uyghur rayuni adette ixtizadi tereqqi qilmighan rayon hisaplinidighan bolup, yuqurda dep otken “kembigheller kisili” kop uchurghandin bashqa, Ughurlarning gosh mayni kop istimal qilish, haraq tamakigha kop birilishi, beden chiniqturushqa ehmiyet bermesliktek turmush adetliri sewibidin yuqurda dep otken “baylar kisili”mu kop uchuraydu. 

Uyghur rayunining keng yiza qishlaqlirida kishilerning kembighelliqi, yashash sharahitining nacharliqi, tazliq ingining towenliki, yimek ichmikining bolupmu ichimlik suyining bulghunishi we yaki bulghanghan sularni istimal qilishqa mejbur bolushi, we yaki olchemge toshidighan pakiz suning yiterlik bolmasliqi, bezilerning hetta yoqsuzluq tupeylidin yiterlik ozuqluqqa irishelmesliki qatarliq seweplerdin yuqarda dep otken “kembigheller kisili” kop uchursa, Urumchi, Ghulja, Qeshqer qatarliq chong sheherlerde, kishiler her xil olturash we mihmandarchiliqlarda chong yep chong ichip, heddidin ziyade kop haraq we tamakilargha birilgenligi sewibidin yuqurda dep otken “baylar kisili” dinmu teng “behriman” bolmaqta.