Bizning bedinimiz

Apining bir tal tuxumi bilen dadining bir tal uruqi birliship uruqlan’ghan tuxum peyda bolidu. Bu uruqlan’ghan tuxum  yeni yingidin peyda bolghan bir tal hujeyre bizning bedinimizning tunji basquchi hisaplinidu.

Bu bir tal uruqlan’ghan tuxum bolunup kopiyish arqiliq adem bedinini teshkil qilghan 210 xil we jemi 3.72 x 10¹³ * hujeyrige aylinidu; adem bedinidiki bu hujeyriler sani 2014 yildiki putun dunya nopusi (7.154 x 10¹⁰) ning 500 hessisige toghura kilidu.

*Izzahat: oxshimighan uchur wastilirida dokilat qilghan adem bedinidiki jemi hujeyre sanida nahayti chong periq bar bolup,  eng az molcherligenler  adem bedinide jemi  10¹² hujeyre bar digen bolsa, eng kop molcherligenler adem bedinide texminen 10¹⁶ hujeyre bar dep bayan qilghan; biraq kopunche uchurlarda bolsa adem bedinide jemi 5 x 10¹³ etirapida hujeyre bar dep texmin qilghan; biraq men Ann Hum Biol digen ilmi jornalning 2013-yilliq bir sanida (2013 Nov-Dec;40(6):463-71. doi: 10.3109/03014460. 2013.807878. Epub 2013 Jul 5) ilan qilghan "An estimation of the number of cells in the human body"  digen maqalidiki sanliq melumatni muhapiq kordum.

Adem bedinidiki bu hujeyreler birliship adem bedinidiki 60 din artuq organlarni we 7500 parchedin artuq ismi bar ezalarni teshkil qilidu (American Association of Anatomy).

Adem bedinidiki bu 60 din artuq organlar ichide minge, yurek qan tomur, opke, jigger, borek, ashqazan, uchey, ashqazan asti bizi, songek (208 tal), muskul (656-850 tal), tire qatarliq organlar muhim organ hisaplinidu.

Adem beden eghirlighining  texmimen 60% (50 - 75%) suyuqluqtin terkip tapqan bolup, adem bedinidiki suyuqluqlarning mutleq kop qismi hujeyre ichide. Adem bedinidiki qan beden ighirliqining aran 8% igelleydighan bolup , 70 kilogiram kilidighan ademde texminen 5.5 liter qan bolidu.

Adem bedinidiki barliq organlarning hemmisi gerche nahayti muhim rollarni oteydighan bolsimu biraq nurghun organlar hayatlimizgha biwaste tehdit ekelmeydu. Bu organlar ichide minge, yurek, opke, jigger, borek  qatarliq 5 organ hayat mamatliq organ ( 5 vital organs in human body)  hisaplinidu.

Yurek adem bedinidiki eng muhim organlarning biri bolup, chongliqi her ademning ozining mushtining chongliqi bilen barawer kilidu, ighirliqi 250 - 350 giram etirapida; yurek her minutigha 72 qitimdin bir omur toxtimay soqush arqiliq, her minutta 4.7 - 5.7 liter qanni yurektin chiqirip bedendiki barliq qan tomurlar arqiliq putun bedenni aylandurup, bedendiki barliq organ we toqulmilarni oksigin bilen teminleydu. Yeni  adem bedinidiki qan her minutta putun bedenni texminen bir qitim aylinip chiqidu.

Opke bolsa qanni oksigin bilen teminleydighan we qandin aylinip kelgen CO2 ni beden sirtigha chiqiridighan muhim nepeslen'guchi organ bolup, ong teripi 3 qannattin, sol teripi 2 qannattin, jemi 5 qanattin we texminen 30,000 kanaychedin, 300,000 opke qildam tomuridin, 3 -  5 x 10⁸ opke puwekchiliri (alveolar) din terkip tapqan.

Adem her minutta 15 qitim, her saette 900 qitim, we her 24 saette 20,000 qitim nepeslinidu. Ikki qitimliq nepes arisidiki waqit adette 4-5 sikinut etirapida bolidu. Eger ikki qitimliq nepes arisidiki waqit 10 sikinuttin iship ketse, nepes yitishmeslik hisaplinidu we oksigin yitishmeslikni kelturup chiqiridu.

Jiger bedendiki muhim hezim qilish organi bolup, bir kunduluk hayatimizda qobul qilghan nurghun maddilar jigerde parchilinidu, hem bedende kem bolsa bolmaydighan nurghun maddilar jigerde birikidu. Jiger chong kichikligi oxshash bolmighan 4 qanattin terkip tapqan bolup, ighirliqi texminen 1.44 - 1.66 kilogiram etirapida kilidu.

Borek bedendiki qalduq maddilarni beden sirtigha ajirtip chiqirip, bedenning suyuqluq, her xil ximiyelik madda we kisilta-asas tengpungliqini saqlaydighan eng muhim organ bolup, bedenning ikki teripige jaylashqan, ighirliqi erlerning 125 - 170 giram, ayalrning 115 - 155 giram etirapida kilidu.

Minge adem bedinidiki  bash quman merkizi bolup, bedendiki putun organ ezalarning oz ara maslishighigha qumandanliq qilidighan eng muhim organdur. Mingening ighirlighi 1.3 - 1.4 kilogiram bolup, texminen 10¹¹ nerwa hujeyriliridin terkip tapqan. Aran 1.3 - 1.4 kilogiram kilidighan bu mingidiki nerwa hujeyrisining sani 2014 yildiki putun dunya nopusi (7.154 x 10¹⁰) din 40% kop.

Adem bedinidiki qan tomurning uzunluqi texminen 100,000 kilomiter bolup, bu qan tomurlarning uzunliqi putun yer sherining eng uzun aylanmisi (40,000 klomiter) ni 2.5 qitim aylinishqa yitidu.

  

Adem bedinide texminen  2  - 3 x 10¹³ qizil qan hujeyrisi, 0.75 - 2 x 10¹² ge yiqin qan danchisi (platelet) we 2.5  -  5 x 10¹⁰ etirapida aq qan hujeyrisi bar.

Adem bedinidiki qizil qan hujeyrisining omuri texminen 120 kun bolup, her kuni texminen 1%  ge yiqin yeni 2  - 3 x 10¹¹ ge yiqin qizil qan hujeyri olup, uning ornigha bedendiki qan ishlep chiqarghuchi ezalar yingidin qizil qan hujeyrisi ishlep chiqiridu.

Eger olgen yaki yoqighan qizil qan hujeyrisi yingidin ishlep chiqirilghan qizil qan hujeyrisidin kop bolsa, we yaki yingidin ishlep chiqirilghan qizil qan hujeyrisi olgen qizil qan hujeyrisidin az bolsa qan kemlik peyda bolidu.  Eksinche bolsa qan kopluk bolidu. Egiz taghda yashydighanlarda qan ishlep chiqirish tiz bolghachqa adette asan qan kopluk kisilige giriptar bolidu.