Simizlik toghursida ikki eghiz soz

Memet Emin

Uyghur Akademiyesining bu qitimqi yighinda simizlik toghursida dokilat birildi we bu toghursida qizziq munazirler bolundi. Men bu yerde bu jehette oz koz qarashlirimni oturgha qoyup otmekchimen.

Simizlik - Turmush bayashatliq we xatirjemlikning alamiti - nurghun Uyghurlar yenila shundaq qarishidu. Emiliyette Amerka we bashqa tereqqi qilghan dowletlerde simiz ademlerning mutleq kop qismi ixtizadi kirimi towen kishiler bolup, Amerkida 1986-yilidin 2006-yilighiche bolghan 20 yil ichide olup ketkenlerning 18.3% simizlik bilen munasiwetlik iken. Shunga simizlik "Turmush bayashatliq we xatirjemlikning alamiti " digen qarishimizni ozgertishimiz kirek.

Undaqta qandaq qilghanda simizliktin saqlan'ghili we beden eghirliqini normal konturul qilghili bolidu? Buningliq uchun aldi bilen uzun muddet adetlen'gen bezi koz qarishimizni we turmush adetlirimizni ozgertishimiz kirek: mesilen "yaxshi tamaq iship qalghuche, yaman qosaq etilip ketsun", "chishingning barida gosh yigin" digende qarashlarni ozgertishimiz kirek.  Andin qalsa tamaq miqdarini muhapiq konturul qilishimiz, we yiterlik herket qilishqa ehmiyet birishimiz kirek.

Normalda adem kunde 2000 ~2500 kilo kalori enirgiyege ihtiyajliq, eger biz kunde yigen tamaq buningdin artuq inirgiye bilen teminlise, artuq inirgiye bedende may bolup saqlinidu, we beden eghirlighimiz iship baridu. Shunga beden qobul qilghan inirgiyeni kontrul qilish bilen artuq inirgiyeni herket qilish arqiliq koydurup tashlash, beden eghirliqimizni normal konturul qilishimizning eng ilmi usuli.

Adette qandaq tamaq yiyish muhim emes, eng muhim bolghini yimekliklerning tengpungliqigha diqet qilish bilen birge yigen tamaqning miqdarini konturul qilish, yeni beden ihtiyajidin artuq yimeslik; eger qosaq achidighan ishni bir terep qilish qiyin kelse, inirgiye towen bolghan we yaki inirgiye teminlimeydighan yimekliklerni yeni sey koktat bolupmu tatliq bolmighan qopal sey koktatlarni koprek istimal qilish arqiliq qosaq toyghuzush ishini hel qilip, inirgiye miqdari kop bolghan yimekliklerni yeni simiz gosh, tuxum, may, un tamaqlirini azraq istimal qilish kirek. Adette 1 giram may we simiz goshlerde texminen 9 kilo kalori inirgiye bar, 1 giram oruq gosh, shiker we un tamaqlirida 4 kilo kalori inirgiye bar. 1 giram tatliq bolmighan sey koktatlarda 2 kilo kalori inirgiye bar. Shundaq bolghanda biz bir kunde peqet 50 giram may we yaki simiz goshtin (450 kilo kalori), 300 giram un we guruch tamaqliridin (1200 kilo kalori), 300 giram sey koktattin (600 kilo kalori) yeni jemi 2250 kilo kalori inirgiyege irisheleymiz. Dimekchimenki fizilogiyelik ihtiyajdin eyitqanda biz peqet shunchilikla yimeklikke ihtiyajliq, biraq emiliyette biz buningdin hili kop yimekliklerni istimal qilimiz we netijide beden eghirliqimiz biz sezmestin iship baridu.

Simizlik bilen biwaste yaki wastiliq munasiwetlik kisellikler:

1-Tajisiman yurek qan tomur kisili (Coronary Artery Disease)

2-Qizil qan tomur qitishiwilish (Arteriosclerosis)

3-Yuquri qan bisimi (High blood pressure)

4-Minge qan tomur kisili (stroke)

5-Diabit kisili (Type 2 diabetes)

6-Ayallarning chong uchey raki (Clone cancer)

7-Qizil ongkech raki (Esophagus cancer)

8-Borek raki (Kidney cancer)

9-Songek boghum yallughi (Osteoarthritis)

10-Otte tash bolush qatarliq ot kisellikliri (Gallbladder disease)

11-Mayliq Jiger kisili (Fatty liver disease )

12-Opkining nepeslinish iqtidarining towen bolushi

13-Uxlighanda nepisi toxtap qilish (Sleep apnea)